Преговарачкото поглавје 23 е ново поглавје, додадено по петтиот и шестиот бран на проширувањето на Европската Унија. Тематиката опфатена во ова поглавје се однесува на исполнување на политичките критериуми кои се основен предуслов за понатамошна европска интеграција на државите-кандидати за пристапување во ЕУ. На нивото на ЕУ, постојат малку регулативи кои ја регулираат материјата опфатена со ова поглавје, бидејќи во голема мерка им е препуштено на земјите-членки сами да ги регулираат овие области и да ги применат најдобрите европски практики на стандардите кои се основни вредности на кои почива Европската унија.
Целта на политиката на ова поглавје е да:
- Го одржува и заштитува владеењето на правото преку независно и непристрасно судство;
- Да примени практики во судството кои истото ќе го направат поефикасно, одговорно и професионално;
- Да имплементира антикорупциска политика со цел да се отстрани политичкото влијание врз институциите;
- Да ги модернизира на законите и протоколите поврзани со човекови права и основни слободи на граѓаните и
- Да ги спроведе и почитува правата на граѓаните на ЕУ.
Со примената на ова поглавје има можност да се подобри квалитетот на судството и владеењето на правото, да се заштитат и континуирано да се развиваат човековите права и да се спроведат антикорупциски политики со цел да се применат принципите на независност, непристрасност, ефикасност, одговорност и професионалност во сите институции.
Политиките на ЕУ во областа на судството и основните права имаат за цел да ја одржат и понатаму да ја развиваат Унијата како област на слобода, безбедност и правда. Поглавјето поделено на четири тематски дела кои вклучуваат мерки за: судска реформа, антикорупциска политика, темелни права и права на граѓаните на ЕУ.
- Судска реформа
Основањето на независно и ефикасно судство е од огромно значење за Унијата. Непристрасноста, интегритетот и високиот стандард на одлучување од страна на судовите се суштински за заштита на владеењето на правото. Потребна е сериозна заложба за елиминирање на надворешните, често политички, влијанија врз судството, распределување на соодветни финансиски ресурси и обука. Целта е судството да биде независно, непристрасно, ефективно, одговорно и професионално.
Во рамките на Советот на Европа донесени се низа документи што содржат принципи за судството, судиите и јавните обвинители:
- Препораки на Советот на Европа СМ/Преп (2010)12 од Комитетот на министри до земјите-членки за судиите: независност, ефикасност и одговорност;
- Препораки на Советот на Европа Преп (2000)19 за улогата на јавниот обвинител во кривичниот систем;
- Европска повелба за статутот на судиите (1998);
- Магна карта за судии (темелни принципи) (2010);
- Европски насоки за етика и однесување на јавниот обвинител (Насоки од Будимпешта усвоени на Конференцијата на обвинителите на Европа на 31 мај 2005 година).
- Антикорупциска политика
Европската Унија бара да земјите ефикасно да се борат со корупцијата, бидејќи тоа претставува закана за стабилноста на демократските институции и владеењето на правото. Предмет што се дискутира во ова поглавје се однесува на исполнување на политичките критериуми кои се суштински предуслов за понатамошна интеграција. Постојат неколку регулативи на ниво на ЕУ кои ја регулираат оваа област и повеќето од нив се оставени на земјите-членки да ги регулираат овие проблеми на најдобар начин и да ги исполнуваат стандардите што се основа на Европската унија.
Законодавството во областа на антикорупцијата е составено од низа конвенции, одлуки и препораки на Организацијата на Обединетите Нации и од страна на Европскиот совет. Земјата кандидат мора целосно да се усогласи со законодавството на ЕУ и да покаже подготвеност да направи опипливи резултати во спречувањето и борбата против корупцијата.
Имајќи предвид дека целта на преговорите земја кандидат за влез во ЕУ, неопходно е да се воспостави взаемна доверба и да се обезбеди функционалност на системот, почитувајќи ги вредностите на самата Европската унија.
Меѓународната и домашната правна рамка за борба против корупција ги опфаќа следниве конвенции и закони:
- Кривично-правната конвенцијата против корупцијата и Граѓанско-правната конвенција против корупцијата на Советот на Европа,
- Конвенцијата на ООН против корупцијата,
- Конвенцијата на ООН против транснационалниот организиран криминал,
- Конвенцијата на ОЕЦД за борба против поткуп на странски носители на јавни функции во меѓународни деловни трансакции, како и транспонирање со Директивата 2014/42/ЕУ за замрзнување и конфискација на бесправно стекнат имот и кривични процедури во Европската унија.
- Основни права
Земјата-кандидат за членство во ЕУ мора да воведе во својот правен систем голем број конвенции, протоколи, повелби и декларации за основните човекови права, но и да обезбеди нивно ефикасно спроведување. ЕУ посветува посебно внимание на политиките поврзани со антидискриминација, правото на фер расправа во разумен рок и заштита на личните податоци. Законодавството на ЕУ во областа на темелните права ја гарантира еднаквоста. Понатаму, правата на детето имаат потреба од посебна заштита. Содржината на овие права извира од Конвенцијата на Обединетите нации за правата на детето, што е ратификувана од сите земји-членки на Унијата. Исто така, е забранета и дискриминацијата против припадниците на националните малцинства. Законодавството во областа на темелните права содржи многубројни и битни правни гаранции.
Северна Македонија веќе е членка на повеќе меѓународни инструменти за човекови права, вклучувајќи ги Универзалната Декларација за Човековите Права, Меѓународен пакт за граѓанските и политичките права, Меѓународен пакт за економските, социјалните и културните права и Меѓународна конвенција за елиминирање на сите видови на расна дискриминација меѓу другите. Во 2016 година таа го ратификуваше Протокол 15 за изменување на Конвенцијата за заштита на човековите права и фундаменталните слободи на Советот на Европа и исто така стана набљудувач на Агенцијата за фундаментални права на Европската Унија.
Сепак, Северна Македонија треба да продолжи да ја зајакне апликацијата на основните права на граѓаните и да ја промовира заштитата на малцинствата и нивните културни права.
- Права на граѓаните на ЕУ
Правата на граѓаните на ЕУ вклучуваат услови неопходни за „уживање на правата“ на државјаните на ЕУ. Овие вклучуваат право на глас и право да се кандидираат на избори за Европскиот парламент, право на бесплатна миграција и дипломатска и конзуларна заштита. Поголемиот дел од законодавството на ЕУ во оваа област вклучува одлуки и директиви, кои влегуваат во сила на денот на пристапувањето во ЕУ. Овие права се обично предмет на преговори во последните фази на пристапување на државите-кандидати.
- Преку цврста заложба за елиминирање на надворешните и политичките влијанија врз судството, Северна Македонија има можност да успее во спроведувањето на ефективни реформи за независно и ефикасно судство. Преку спроведување на адекватни тренинзи и обуки за членови во судските и обвинителските совети, исто така има голема можност да се зајакнат административните капацитети на истите и да им се овозможи на сите актери да ги извршуваат нивните клучни функции професионално, одговорно, транспарентно и непристрасно.
- Предизвик во однос на човековите права претставува големата задача на усогласувањето на законодавството на ЕУ и меѓународните стандарди во врска со заштитните процедури. Северна Македонија исто така треба активно да ја промовира заштитата на националните малцинства и да им овозможи да ги уживаат своите културни права. Сепак, ова претставува голема можност за Северна Македонија да ја зајакне домашната правна рамка преку EU acquis и меѓународните стандарди против расизам и ксенофобија.
- Спроведувањето на антикорупциски политики претставува голема шанса да се оттргнат надворешните влијанија врз судството, полицијата и медиумите во Северна Македонија, што би придонело кон зајакната поддршка кон евроинтеграцијата.