Основни цели на заштитата на животната средина во ЕУ се: заштита и зачувување на здравјето и благосостојбата на луѓето; заштита на квалитетот на еко системот; зачувување на биолошката рамнотежа и еколошката стабилност на природата; заштита на природата (растителните и животинските видови кои живеат во неа) за сегашните и идните генерации и рационално и соодветно користење на природните ресурси.
Политиката за животна средина почива на неколку клучни принципи:
- начелото на превентивно делување (пред да настане штетата односно загадувањето)
- начелото „загадувачот плаќа“ (секогаш кога е тоа можно, трошоците за заштита на животната средина треба да ги сноси приватното или физичкото лице кое ја загрозува животната средина, а не општеството (во целина) )
- борба против нарушување на животната средина на самиот извор на загадувањето (каде што е поедноставно и поекономично да се отстранат последиците од загадувањето)
- заедничка одговорност на ЕУ и државите-членки (затоа што надлежноста во оваа област е поделена меѓу ЕУ и државите-членки) и
- вклучување/интегрирање на заштитата на животната средина во другите политики (земјоделство, транспорт, енергетика, индустриска политика итн.)
Значаен дел од оваа политика на ЕУ е и борбата против климатските промени на глобално ниво.
Основната рамка на политиката на животна средина на ЕУ се состои од: 1) Акциони Планови за животна Средина; 2) Хоризонтални стратегии; 3) Меѓународна соработка за животна средина; 4) Проценка на влијанието врз животната средина и јавно учество; и 5) Спроведување, извршување и следење.
Развојот на оваа политика нема само елемент на заштита на животната средина туку го покрива и односот односно балансот кој е потребно да се воспостави помеѓу развојот, креирањето и заокружувањето на заедничкиот единствен пазар на ЕУ и ефектите кои засилениот индустриски развој, слободната конкуренција и желбата за напредок би можеле да ги имаат врз животната средина. Од овие причини планирањето и спроведувањето на активностите во областа на животната средина задолжително треба да ги има в предвид трошоците и ефектите од нивното преземање односно непреземање како и економскиот и општествениот развој на ЕУ во целина.
Од друга страна, државите-членки не се попречуваат во воведувањето и спроведувањето на мерки кои се далеку построги од оние пропишани на ниво на Унијата, се додека се компатибилни со општите европски цели. Ваквиот пристап во спроведувањето на оваа политика заедно со нејзиниот обем и особено трошоците на усогласувањето претставуваат посебен предизвик за држава која се подготвува/преговара за членство.
Со политиките и законодавството на животната средина на ЕУ, Унијата и нејзините членки заеднички спроведуваат мерки и активности со кои:
- ги штитат природните живеалишта и животински и растителни видови кои живеат во нив;
- ги одржуваат чистиот воздух и вода;
- придонесуваат кон подобро управување со отпадот и негово правилно отстранување;
- придонесуваат кон поефикасна контрола на индустриското загадување;
- придонесуваат кон контрола и подобрување на знаењето за токсичните хемикалии и
- придонесуваат кон контрола на генетски модифицираните организми.
На тој начин ЕУ и државите-членки придонесуваат деловните активности во Европа да се придвижат кон поголема еколошка и економска одржливост односно кон целта постигнување на одржлив развој.
Прописите на ЕУ во врската со животната средина се исклучително обемни и претставуваат најмалку една третина од сите прописи на ЕУ. Овие прописи вклучуваат:
- Хоризонтално законодавство
- Oценка на влијанието на околината (EIA)
- Стратешка проценка на влијанието на регулативата (SRIA)
- Право на слободен пристап до информации за животната средина и учество на јавноста во јавните политики за животната средина
- Одговорност за спречување и отстранување на штети врз животната средина
- Секторско законодавство (по области)
- Квалитет на воздухот
- Управување со отпад
- Квалитет на водата
- Заштита на природата
- Контрола на индустриското загадување и управување со ризикот
- Хемикалии
- ГМО (генетски модификувани организми)
- Заштита од бучава
- Климатски промени
- Шумарство и Цивилна заштита
Прилагодувањето на европските стандарди во заштитата на животната средина покрај пренесувањето на овие прописи во националниот правен систем подразбира пред се, соодветна примена и спроведување на истите. Потребни се значителни инвестиции во инфраструктурата и одржување на постројките како и сериозни вложувања во административни и институционални капацитети. Токму овие инвестиции заедно со инвестициите во земјоделството се највисоки во споредба со сите други поглавја. Притоа искуството покажува дека најголеми се трошоците во секторот Води, потоа во Управувањето со отпадот и секторот на Индустриско загадување.
За време на претпристапниот период, Европската комисија им помага на државите кандидати во прилагодувањето на нивното законодавство за животна средина и надградба на нивните капацитети за спроведување со цел да ги исполнат барањата на ЕУ и да се усогласат со Aquis. Подготовките за членство се рефлектираат преку три посебни предизвици за секторот на животната средина: 1.) Правни: над 300 правни акти за животна средина на ЕУ треба да бидат пренесени во националното законодавство во релативно краток временски период; 2.) Административни: Административните капацитети треба значително да се зајакнат за да можат да го имплементираат и спроведат законодавството на животната средина; 3.) Финансиски: Потреба од значителни финансиски ресурси и инвестиции во инфраструктурата и технологијата.
- Државата преку усогласувањето и спроведувањето на прописите од областа на животната средина ќе може да изгради и ужива некои од највисоките еколошки стандарди во светот.
- Македонија има можност да воспостави одржлив систем на заштита на животната средина. Тоа значи и поголема заштита на граѓаните од притисоци поврзани со животната средина и ризици по здравјето и благосостојбата.
- Заштитата, зачувување и зајакнување на природните ресурси, зачувување на биодиверзитетот, чист воздух, вода (за пиење, капење) и почва како и интегриран систем на управување со отпадот се само некои од придобивките кои може да се реализираат.
- Македонија ќе има можности за вложување во чисти извори на енергија, за остварување на ефикасна контрола и спречување на загадувањето, за минимизација на отпадот и на сите видови еколошки ризици, интеграција на еколошки одржливи практики во клучните економски сектори со цел промена на неодржливиот образец на производство и потрошувачка со посебен акцент на борбата против климатските промени.
- Преку сите вложувања во заштитата на животната средина за прилагодување на европските стандарди Македонија ќе ја подобри и својата положба како туристичка дестинација што ќе придонесе за развој на туризмот.
- Високите еколошки стандарди претставуваат поттик за еко-иновации кои пак од својата страна отвораат нови работни места. Компаниите кои ќе ги исполнат овие стандарди значително ќе ја зголемат својата конкурентност на европскиот, но и на други пазари.
- Долгорочно, Македонија како дел од ЕУ би имала можност да се претвори во една ресурсно-ефикасна, зелена и конкурентна економија со ниски емисии на јаглерод диоксид.
- Голем дел од инвестициите за остварување на европските стандарди и норми во оваа област Македонија ќе ги финансира од европските фондови и други поволни извори на финансирање. Сите овие извори на средства како и бројни истражувачки програми ќе и стојат на располагање на Македонија како членка на ЕУ за водење на својата политика на животна средина која ќе придонесува кон сеопштите и заеднички цели на ЕУ за одржлив развој.