Autor:
Prof. dr. Borçe Trenovski, Fakulteti Ekonomik – Shkup, Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi” në Shkup
Pasqyrim i shkurtër i marrëdhënieve maqedono-bullgare dhe potencialet e zhvillimit të tyre
Pas shumë vitesh përpjekjesh për të vendosur bashkëpunim të ndërsjellë, afrimi i parë serioz i dy vendeve, Maqedonia e Veriut dhe Bullgaria vendosën bashkëpunim dhe dialog dypalësh në shkurt të vitit 1999. Deklarata e vitit 1999 hapi dyert për bashkëpunim të mundshëm të ardhshëm midis Shkupit dhe Sofjes në disa fusha me interes të përbashkët. Ai mbulonte një kornizë të gjerë për bashkëpunimin e ardhshëm në disa fusha, të cilat ishin drejtpërdrejt ose indirekt vendimtare për zhvillimin e bashkëpunimit solid dhe të ngushtë ekonomik. Ky përafrim fillestar i qëndrimeve të ndërsjella dhe përmirësimi i pjesshëm i marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë ishte në disa fusha relevante me interes të ndërsjellë – zhvillimi i infrastrukturës (energjia, transporti, telekomunikacioni); lehtësimin e procesit të sigurimit të kushteve të nevojshme ligjore, ekonomike, financiare ose komerciale për lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, si dhe reduktimin e formaliteteve doganore dhe kufitare; zgjerimi dhe zhvillimi i lidhjeve të transportit përgjatë linjave të projekteve të infrastrukturës rajonale; nxitja e bashkëpunimit në fushën e kulturës, arsimit, shëndetësisë dhe sektorëve të tjerë etj. Edhe pse të dyja vendet fillimisht kishin një motiv të fortë që marrëdhëniet dypalëshe duhet të përmirësohen në të ardhmen dhe kjo do të ndikojë ndjeshëm në zhvillimin e secilit shtet individual, megjithatë, në periudhën në vijim, marrëdhëniet maqedono-bullgare u përballën me probleme dhe sfida specifike natyrës joekonomike (të lidhura me të kaluarën dhe interpretimet e ndryshme të historisë dhe trashëgimisë kulturore) që nuk lejonte shfrytëzimin e potencialit të plotë për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik reciprok.
Marrëveshja e Miqësisë dhe Fqinjësisë së Mirë e gushtit 2017 ishte një kapitull i ri në zhvillimin e marrëdhënieve të ndërsjella, i cili gjithashtu përfaqësoi një bazë të re për zhvillimin e marrëdhënieve ekonomike mes dy vendeve. Të dy vendet ratifikuan Marrëveshjen në janar 2018, duke i vendosur marrëdhëniet e mëparshme midis Shkupit dhe Sofjes në bazë të re dhe duke i afruar të dy vendet përmes partneritetit të orientuar drejt Bashkimit Europian (BE). Marrëveshja parashikonte mbështetjen e Bullgarisë për kandidaturën e Maqedonisë për anëtarësim në NATO dhe BE, përmirësimin e infrastrukturës tregtare dhe të transportit, si dhe lehtësimin e formaliteteve doganore dhe kufitare. Në atë moment, Bullgaria ishte partneri i gjashtë më i madh tregtar i Maqedonisë së Veriut, investimet e huaja direkte bullgare (IHD) filluan të rriten përsëri në vitin 2016, filluan të zhvillohen diskutime për përmirësimin e përbashkët të rrugëve, hekurudhave, gazit, energjisë elektrike, lidhjeve me internetin – dhe u bë e qartë se nëse marrëdhëniet socio-politike do të stabilizoheshin, bashkëpunimi ekonomik dhe rritja e biznesit mes dy vendeve, ka potencial të avancojë ndjeshëm dhe të jetë bazë solide për zhvillimin ekonomik të të dy vendeve. Megjithatë, zbatimi i së njëjtës Marrëveshje nga viti 2017 në praktikë ishte i dobët, shpesh i kontestuar dhe i interpretuar ndryshe nga të dyja palët. Në tetor 2019, Bullgaria paralajmëroi se do të bllokonte rrugën e Maqedonisë së Veriut drejt BE-së nëse nuk zgjidhen disa çështje historike dhe arsimore, ndërsa në vitin 2020 vuri veton për anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në BE. Për zgjidhjen e problemit doli “propozimi francez”, i cili u debatua ashpër nga të dyja palët. Megjithatë, në fund, parlamenti i Maqedonisë së Veriut miratoi propozimin francez dhe si rezultat Maqedonia e Veriut me kusht (duke marrë parasysh se ekziston protokoll për çështjet bilaterale, i cili shërben si udhërrëfyes i detajuar për bisedimet e ardhshme) filloi negociatat për anëtarësim me BE-në. Por, sigurisht që procesi nuk ka përfunduar dhe ka ende shumë për të bërë dhe shumë sfida të reja që mund të kenë ndikim serioz në mirëqenien socio-ekonomike të të dy vendeve.
Në këtë dokument do të fokusohemi më shumë në zhvillimin e bashkëpunimit ekonomik mes dy vendeve, i cili përcaktohet – si nga ndryshimet e thella ekonomike të përjetuara nga të dyja vendet në procesin afatgjatë të tranzicionit, ashtu edhe nga kapacitetet/aftësia e tyre për të inkurajuar zhvillimin e vet ekonomik. Natyrisht, një nga qëllimet kryesore është të përcaktohet nëse marrëdhëniet ndërfqinjësore dhe politike kanë ndikuar në intensitetin e bashkëpunimit ekonomik dhe në cilat fusha. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për krijimin e mëtejshëm të themeleve të forta për avancimin e aspekteve ekonomike të bashkëpunimit – dhe gjithashtu dërgimin e një mesazhi për elitat politike – që bashkëpunimi ekonomik dhe mirëqenia mund të jenë shembull i kalimit të dallimeve dhe udhëzues për tejkalimin politik/historik/kulturor dhe sfida të tjera që qëndrojnë në rrugën e një të ardhmeje më të mirë.
Duke marrë parasysh atë të mëparshmin, në pjesën në vijim fokusohemi kryesisht në analizën e bashkëpunimit ekonomik dypalësh ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë në një periudhë të gjatë kohore. Së pari, paraqitet një analizë krahasuese e dy ekonomive në aspekt të disa treguesve ekonomikë për të marrë pamje fillestare të kushteve ekonomike në të dy vendet. Më pas kalojmë në analizën e bashkëpunimit tregtar mes dy vendeve, eksport/import, analizë e tregtisë sipas Klasifikimit Standard Ndërkombëtar të Tregtisë, pra sa grupe specifike produktesh marrin pjesë në tregtinë mes dy vendeve. Gjithashtu, shqyrtohet se cilat grupe produktesh kanë potencialin më të madh për tregti në periudhën e ardhshme. Një pjesë e veçantë i kushtohet analizës së investimeve të huaja direkte maqedonase dhe bullgare në të dy vendet dhe pjesëmarrjes së tyre relative në totalin e investimeve direkte të të dy vendeve. Më pas, dokumenti analizon zhvillimin e turizmit ndërmjet dy vendeve, përkatësisht lëvizjen e turistëve maqedonas dhe bullgarë ndërmjet vendeve ndër vite. Ky studim i shkurtër përfundon me disa rekomandime të përgjithshme dhe praktike për avancimin e bashkëpunimit ekonomik të të dy vendeve – si bazë për një të ardhme të begatë ndërfqinjësore.
A është tregtia ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë imune ndaj marrëdhënieve ndërfqinjësore?
Zakonisht, përkeqësimi i marrëdhënieve politike dhe fqinjësore midis dy vendeve krijon ndjenjë frike në sektorin e biznesit për ndërprerje të mundshme në marrëdhëniet ekonomike dhe tregtare, kufizime/barriera të caktuara administrative, ndërprerje të lejeve të caktuara, diskriminim ndaj produkteve të caktuara të investitorëve, etj. Prandaj, fillimi ynë i analizës i referohet përcaktimit të tendencave në tregti – a e prishi edhe bllokada (veto) nga Bullgaria që pengoi përkohësisht integrimin europian të Maqedonisë së Veriut, një bllokadë që kishte potencial të shndërrohej në konflikt më të madh politik – bashkëpunimin ekonomik dhe tregtar mes dy vendeve. Le të themi paraprakisht se të dhënat nuk mund të konfirmojnë çrregullim më serioz.
Të dhënat më të fundit statistikore vjetore të vitit 2021 tregojnë se Bullgaria është partneri i pestë më i madh tregtar i Maqedonisë me shkëmbim tregtar prej 882 milionë dollarë amerikanë ose rritje prej 31% në vitin 2021 krahasuar me vitin 2020. Deficiti tregtar në tregtinë me Bullgarinë arrin në 89 milionë dollarë amerikanë. Më lart në grafikun 1, shihet se në periudhën 2005-2021 tregtia me Bullgarinë ndjek trendin e tregtisë së përgjithshme të Maqedonisë së Veriut, d.m.th. pesha relative varion nga të paktën 4% në vitin 2020 deri në maksimum 7% në vitin a2008 dhe atë 2011. Norma negative e rritjes së tregtisë konstatohet në vitin 2009 si rezultat i pasojave të krizës globale financiare të vitit 2008, në 2012, 2013 dhe 2016 dhe në 2020 për arsye të njohura të uljes së aktiviteteve ekonomike për të parandaluar përhapjen e pandemisë së shkaktuar nga sëmundja Kovid-19. Konkluzioni ynë i përgjithshëm do të ishte se zhvillimet e pafavorshme politike nuk ndikuan drejtpërdrejt dhe seriozisht në tregtinë e dy vendeve – përkundrazi, pas bllokadës (vetos) në vitin 2020, pesha relative e tregtisë në vitin 2021 krahasuar me 2020 është rritur me një pikë përqindjeje dhe është 5% në raport me shkëmbimin e përgjithshëm tregtar të Maqedonisë së Veriut.
Në periudhën 2005-2021, përveç viteve 2008, 2013, 2017 dhe 2018, Maqedonia e Veriut përballet me deficit tregtar me Bullgarinë gjatë gjithë periudhës. Ajo pati deficitin më të madh në tregtinë me Bullgarinë në vitin 2015 prej 186 milionë dollarë amerikanë dhe suficitin më të madh në vitin 2008 prej 108 milionë dollarësh.
Sa i përket eksporteve, në vitin 2021 Bullgaria është tregu i dytë më i madh eksportues për kompanitë maqedonase, në të cilin kemi pasur eksporte në vlerë prej 396 milionë dollarë amerikanë, ose rritje prej 27% krahasuar me eksportet në vitin 2020. Në vitin 2021, eksportet drejt Bullgarisë kanë një pjesëmarrje prej 5% në totalin e eksporteve dhe kjo do të ruhet për disa vite. Është e qartë se zhvillimet politike nuk kanë ndonjë ndikim serioz në eksportet e Maqedonisë së Veriut drejt Bullgarisë. Në periudhën e analizuar, pjesa relative e eksporteve në Bullgari në raport me totalin e eksporteve të Maqedonisë së Veriut varion nga një minimum prej 4% (76 milionë dollarë amerikanë) në vitin 2005 deri në maksimum 10% (379 milionë dollarë amerikanë) në vitin 2008. Nga grafiku shihet se eksportet drejt Bullgarisë kanë ndjekur trendin e totalit të eksporteve.
Sipas të dhënave nga Enti Shtetëror i Statistikës, të analizuara nga sektorët e KSNT-së (Klasifikimi Standard Ndërkombëtar i Tregtisë), në vitin 2021, në Bullgari eksportohen kryesisht lëndë të para (jo ushqime) përveç karburanteve (193 milionë dollarë). Duke filluar nga viti 2009 deri në vitin e fundit 2021, ky zë përfshin pothuajse gjysmën e eksporteve në Bullgari, ndërsa në vitet 2010-2015 dhe 2017-2019 më shumë se gjysmën e eksporteve. Sektori i dytë më i madh pas KSNT-së në eksportet në Bullgari janë produktet e klasifikuara sipas materialit (71 milionë dollarë) me pjesëmarrje prej 18% në vitin 2021. Ky zë, duke filluar nga viti 2005, kur krijoi më shumë se gjysmën e eksporteve drejt Bullgarisë, ndjek trendin në rënie dhe nga viti 2010 e në vazhdim çdo vit ka më pak se 20% pjesëmarrje relative në eksportin drejt Bullgarisë.
Sektori i tretë për nga vëllimi në eksportet e Maqedonisë së Veriut drejt Bullgarisë në vitin 2021 janë kimikatet dhe produktet e lidhura me to me një pjesëmarrje prej 11% (45 milionë dollarë amerikanë). Më pas në të njëjtin vit në Bullgari, eksporti i produkteve të ndryshme të gatshme arriti në 7% (26 milionë dollarë amerikanë), i pijeve dhe duhanit 6% (23 milionë dollarë amerikanë), i makinerive dhe pajisjeve të transportit 5% (20 milionë dollarë amerikanë), e ushqimit dhe kafshëve të gjalla 4% (16 milionë dollarë amerikanë), për lëndët djegëse minerale, lubrifikantët dhe produktet e ngjashme 1% (3 milionë dollarë amerikanë).
E analizuar në periudhën kohore 2005-2021, mund të përfundohet se në eksportet drejt Bullgarisë sipas KSNT-së, lëndët e para (jo ushqimore) përveç karburantit e rritën pjesëmarrjen e tyre relative nga 17% në 2005, në 49% në 2021. Ndërsa, trend të kundërt ka te produktet e klasifikuara sipas materialit. Ky zë uli pjesëmarrjen relative të eksporteve drejt Bullgarisë nga 54% në 2005 në 18% në 2021. Në të njëjtën periudhë, sektorë të tjerë sipas KSNT-së kanë pjesëmarrje të ngjashme relative në eksportet drejt Bullgarisë.
Një pyetje veçanërisht e rëndësishme – KU, në cilët sektorë mund të rritet dhe të avancohet eksporti nga Maqedonia e Veriut në Bullgari?
Produktet me potencialin më të madh të eksportit nga Maqedonia e Veriut në Bullgari janë lëndët e para minerale, makineritë, energjia elektrike dhe metalet me ngjyra. Makineritë dhe energjia elektrike shfaqin diferencën më të madhe absolute midis eksporteve potenciale dhe atyre aktuale në njësitë e vlerës, duke lënë hapësirë për realizimin e eksporteve shtesë me vlerë 27 milionë dollarë. Nga pikëpamja relative, mjetet motorike dhe pjesët kanë potencialin më të madh për realizimin e eksporteve deri në vitin 2027, sepse aktualisht shfrytëzohet vetëm 1% e potencialit të eksportit.
Nga ana e importit, Bullgaria në vitin 2021 është partneri i tetë më i madh për ekonominë maqedonase, nga e cila kemi pasur importe me vlerë 485 milionë dollarë amerikanë, ose një rritje prej 34% krahasuar me importet në vitin 2020. Në vitin 2021, pjesa relative e importeve nga Bullgaria mbetet në 4% në raport me importet e përgjithshme në Maqedoninë e Veriut. Në periudhën e analizuar 2005-2021, pjesëmarrja relative e importeve nga Bullgaria varionte nga një minimum prej 4% (në 2017-2021) në maksimum 7% (në 2005-2006 dhe 2015). Nga grafiku i mëposhtëm, shihet qartë se, siç ishte rasti me eksportet, importet nga Bullgaria ndjekin trendin e importeve të përgjithshme të Maqedonisë së Veriut, pra shkëmbimi tregtar mbetet imun ndaj trazirave politike.
Nga pikëpamja e strukturës së importeve sipas klasifikimit të KSNT-së, në vitin 2021, pjesa më e madhe e lëndëve djegëse minerale, lubrifikantëve dhe produkteve të ngjashme janë importuar nga Bullgaria (171 milionë dollarë) me pjesëmarrje relative në importin e përgjithshëm prej 35%. Grafiku i mëposhtëm tregon se pjesëmarrja relative e këtij zëri varion nga një minimum prej 12% në importet nga Bullgaria në vitin 2008 në një maksimum prej 39% në vitin 2012. Sektori i dytë më i madh pas KSNT-së në importe nga Bullgaria janë produktet e klasifikuara sipas materialit me importe në vlerë prej 15 milionë dollarësh dhe pjesëmarrje prej 30% në importet e përgjithshme në vitin 2021. Pjesëmarrja relative e këtij zëri në importin e përgjithshëm nga Bullgaria në periudhën 2005-2021 varion nga 22% në vitin 2005 deri në 33% në vitin 2016.
Në vitin 2021, sektorët e tjerë sipas KSNT-së kanë pjesëmarrje relative njëshifrore dhe janë relativisht të parëndësishme në krahasim me dy sektorët e parë. Lëndët e para (jo ushqimore) përveç karburantit zënë 7% (34 milionë dollarë), kimikatet dhe produktet e ngjashme 6% (31 milionë dollarë), makineritë dhe pajisjet e transportit 6% (28 milionë dollarë) në importin në Bullgari, produkte të ndryshme të gatshme 6% (28 milionë dollarë), ushqimi dhe kafshët e gjalla me 5% (25 milionë dollarë), vajrat e shtazore dhe bimore, dyllet yndyrore me 3% (15 milionë dollarë) dhe pijet e duhani me 2% (8 milionë dollarë).
E analizuar në periudhën kohore 2005-2021, mund të konstatohet se në importet nga Bullgaria sipas KSNT-së, përveç lëndëve djegëse minerale, lubrifikantëve dhe produkteve të ngjashme, produkteve të klasifikuara sipas materialit dhe lëndëve të para, nuk ka ndryshime të mëdha në pjesëmarrjet e tyre relative në lidhje me importin nga Bullgaria.
Produktet me potencialin më të madh të eksportit nga Bullgaria në Maqedoninë e Veriut janë makineritë, energjia elektrike, metalet me ngjyra dhe metalet (përveç me ngjyra dhe të çmuara). Makineritë dhe energjia elektrike shfaqin diferencën më të madhe absolute midis eksporteve potenciale dhe atyre aktuale në njësi vlere, duke lënë hapësirë për realizimin e eksporteve shtesë me vlerë 58 milionë dollarë. Nga pikëpamja relative, kimikatet kanë potencialin më të madh të eksportit, pasi aktualisht shfrytëzohet 30% e potencialit eksportues të këtij sektori.
Si është gjendja me investimet e huaja direkte?
Përveç tregtisë me mallra dhe shërbime, Bullgaria është e pranishme edhe në ekonominë e Maqedonisë së Veriut përmes biznes-investitorëve të cilët kanë pasur rol të rëndësishëm në sektorë të caktuar ekonomik. Grafiku i mëposhtëm tregon rolin e investimeve direkte nga Bullgaria në Maqedoninë e Veriut. Ambienti politik dhe krijimi i një klime të parashikueshme biznesi në një vend janë përcaktues shumë të rëndësishëm për tërheqjen e IHD-ve. Si rezultat, pritej që tensionet politike mes Maqedonisë dhe Bullgarisë nga viti 2020 të zvogëlojnë investimet e përbashkëta direkte. Nuk ka ndodhur, por kjo situatë nuk do të thotë që investimet e përbashkëta janë në nivel të mjaftueshëm. Natyrisht, ka potencial nga të dyja palët për më shumë investime të përbashkëta në më shumë sektorë me interes të përbashkët.
Në vitin 2021, IHD-të nga Bullgaria arritën në 37 milionë dollarë amerikanë nga totali i IHD-ve në Maqedoninë e Veriut në vlerë prej 552 milionë dollarë amerikanë dhe u rritën në krahasim me vitin 2020 për 49%. Megjithatë, ka një rënie të pjesëmarrjes relative të IHD-ve nga Bullgaria nga 11% në 2020 në 7% në 2021, por kjo vjen si pasojë e rritjes 1.5 herë të IHD-ve totale në Maqedoninë e Veriut në vitin 2021 krahasuar me 2020. Pjesëmarrja më e madhe relative e IHD-ve bullgare në ekonominë maqedonase ishte në vitin 2010 me 19%, 11% në 2020 dhe 10% në 2008. Ndërkohë, në vitet 2013, 2014 dhe 2017 ka pasur një dalje neto të kapitalit bullgar nga Maqedonia e Veriut.
Sa i përket IHD-ve maqedonase në botë, grafiku tregon se pas vitit 2017 ka një rritje të madhe të investimeve direkte jashtë vendit. Por kjo nuk reflektohet kur bëhet fjalë për Bullgarinë. Përqindja relative e investimeve direkte maqedonase është më e lartë në krahasim me investimet direkte bullgare në Maqedoninë e Veriut. Investimet direkte maqedonase në Bullgari kishin pjesëmarrjen më të lartë relative në vitin 2017 me 86% të investimeve direkte të vendit, 52% në 2021, 23% në 2014 dhe 12% në 2016. Ka pasur një dalje neto të kapitalit maqedonas në vitet 2012, 2013, 2018 dhe 2019. Në vitin 2021, investimet direkte të Maqedonisë në Bullgari arrijnë në 51 milionë dollarë amerikanë, që do të thotë relativisht 10 herë më e madhe IHD në Bullgari në krahasim me vitin 2020.
Cili është roli i Bullgarisë në zhvillimin e turizmit maqedonas?
Në këtë pjesë analizojmë lëvizjen e turistëve maqedonas dhe bullgarë në të dy vendet. Nga grafiku i mëposhtëm mund të shohim se pjesëmarrja e turistëve bullgarë në numrin e përgjithshëm të turistëve që kanë vizituar vendin në periudhën 2008-2019 varionte nga minimumi 5% (në vitin 2014) deri në 9% (2008 dhe 2009). Në vitin 2020, për shkak të pandemisë Kovid-19, shohim një rënie drastike të numrit absolut të turistëve nga Bullgaria, por kjo përkon me trendin e numrit të përgjithshëm të turistëve dhe përqindja relative e turistëve bullgarë mbetet në nivelin më të lartë prej 9%. Por, një rënie drastike në pjesëmarrjen relative të turistëve bullgarë në Maqedoninë e Veriut ndodh në vitin 2021 (3%), një vit pas vetos bullgare në rrugën europiane të Maqedonisë së Veriut.
Turistët maqedonas, nga ana tjetër, në Bullgari në periudhën 2008-2021 kanë një pjesëmarrje relative të qëndrueshme në raport me numrin e përgjithshëm të turistëve që vizitojnë Bullgarinë. Ato shkojnë gjithmonë nga 4% (2008 dhe 2009) deri në një maksimum prej 6% (2020). Nuk ka rënie drastike të pjesëmarrjes relative të turistëve maqedonas pas ngjarjeve politike, megjithëse në dy vitet e fundit është vërejtur një rënie e lehtë (në terma absolutë) – vlera të krahasueshme me kohën e krizës së madhe financiare të vitit 2008.
DREJTIMET E SË ARDHMES – SI DREJT NJË TË ARDHME EKONOMIKE MË ME PROSPERITET
Analiza e të dhënave dhe tendencave tregoi se bashkëpunimi ekonomik ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë në periudhën e kaluar të gjatë kanë trend të rritjes dhe përmirësimit. Edhe në momentet e trazirave më të egra politike dhe prishjes së përkohshme të marrëdhënieve të mira fqinjësore – bashkëpunimi ekonomik mbeti imun dhe ndoshta mbeti edhe ura e fundit që i mban të dyja palët në të njëjtën “gjatësi valore”. Për shkak të specifikës së keqkuptimeve të ndërsjella të Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë, pjesërisht vërehet një cenueshmëri e caktuar në pjesën e turizmit, e cila në mënyrë indirekte lidhet me një nga faktorët kryesorë (të ndjeshëm) ekonomikë – lëvizjen e njerëzve. Ajo që është veçanërisht e rëndësishme është se në të gjitha segmentet dhe shkëmbimin e mallrave/shërbimeve, lëvizjen e kapitalit dhe njerëzve ka potenciale të mëdha për sinergji ekonomike reciproke dhe zhvillim të ardhshëm. Shpresojmë që në periudhën në vijim të jemi dëshmitarë të realizimit të këtij skenari pozitiv/optimist.
Dinamika e zhvillimit të marrëdhënieve ekonomike ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë sjell mundësi të shumta potenciale dhe iniciativa specifike që mund të jenë bartëse të zhvillimit të përgjithshëm të të dy vendeve dhe të rajonit. Iniciativat rajonale dhe globale të tregtisë së lirë i kthejnë të dy vendet në partnerë strategjikë në vendosjen e prioriteteve për bashkëpunimin ekonomik rajonal në Europën Juglindore. Iniciativat e ardhshme të përbashkëta në bashkëpunimin ekonomik mund të synojnë:
- Reduktimin iedallimeve në legjislacion dhe rregullore ekonomike në të dy vendet dhe krijimin e institucioneve (mekanizmave) operacionale nga të dyja palët për të nxitur bashkëpunimin.
- Tejkalimin e pengesave administrative dhe burokratike në qarkullimin e udhëtarëve dhe reduktimin e formaliteteve administrative – Qarkullim i lehtë i udhëtarëve/njerëzve përtej kufirit, duke harmonizuar rregulloret doganore.
- Lehtësimin dhe rritjen e import/eksportit (ulja e tarifave, harmonizimi i licencave dhe lejeve, eliminimi i kufizimeve administrative).
- Stimulimin e projekteve të përbashkëta dhe bashkëpunimin në fushën e turizmit.
- Tërheqjen e investitorëve potencialë, mbrojtjen e investimeve të përbashkëta dhe promovimin e projekteve të përbashkëta ekonomike (kryesisht infrastrukturore).
- Administratat doganore të bashkëpunojnë dhe shkëmbejnë informacione për bashkëpunim më efektiv.
- Politikat e tërheqjes së IHD-ve dhe sigurimin e trajtimit dhe mbrojtjes së drejtë, të paanshme të investitorëve të huaj nga vendi tjetër;
- Promovimin e bashkëpunimit ndërmjet Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë në fushën e zhvillimit të infrastrukturës (shembull – ndërtimi i pikave të reja kufitare rrugore ndërkombëtare dhe lidhjet e duhura rrugore) – ndërtimi i një linje hekurudhore dhe rindërtimi i seksioneve ekzistuese hekurudhore (ndërtimi i një linje hekurudhore me një trase në drejtim të Qystendilit me stacion të përbashkët kufitar Gjushevë-Bellakoc-Kumanovë; Lidhje më e mirë përmes lidhjeve rrugore të pikave kufitare rrugore ndërkombëtare: qyteti i Sandanskit dhe fshati Struma në territorin e Bullgarisë me qytetin e Berovës në territorin e Maqedonisë së Veriut; qyteti Simitli në territorin e Bullgarisë me qytetin e Pehçevës në territorin e Maqedonisë së Veriut, etj.)
Kjo analizë është pjesë e projektit: “Demitizimi i marrëdhënieve (jo)fqinjësore në rrugën drejt BE-së: Rasti i Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë”, e mbështetur nga Ambasada Kanadeze në Beograd, përmes Fondit Kanadez për Iniciativa Lokale (CFLI). Përmbajtja e publikimit është përgjegjësi e vetme e EUROTINK – Qendra e Strategjive Europiane dhe në asnjë mënyrë nuk mund të konsiderohet se i pasqyron pikëpamjet e Ambasadës Kanadeze në Beograd dhe ato të Fondit Kanadez për Iniciativa Lokale.
