Кој ги носи одлуките во ЕУ?
Во донесувањето одлуки на ниво на ЕУ учествуваат различни европски институции, особено:
- Европскиот парламент, кој ги претставува граѓаните на ЕУ и се избира директно од нив;
- Европскиот совет, кој се состои од шефови на држави или влади на државите – членки на ЕУ;
- Советот, кој ги претставува владите на државите – членки на ЕУ;
- Европската комисија, која ги претставува интересите на ЕУ како целина.
Европскиот совет ги дефинира општата политичка насока и приоритетите на ЕУ, но нема законодавните надлежности. Општо, Европската комисија предлага нови закони а ги усвојуваат Европскиот парламент и Советот. Државите-членки и Комисијата потоа ги спроведуваат.
Какви видови на правни акти постојат во ЕУ?
Постојат неколку видови правни акти што се применуваат на различни начини.
- Регулативата е закон што се применува директно во сите држави-членки и е обврзувачки. Не треба да се пренесе во националното право од страна на земјите – членки, иако националните закони можеби ќе треба да се изменат за да се избегне спротивставување на регулативата.
- Директивата е закон што ги обврзува државите-членки, или група на држави-членки, да постигнат одредена цел. Обично, директивите мора да бидат транспонирани во националното законодавство за да станат ефективни. Значајно е што директивата го специфицира само резултатот што треба да се постигне; како тоа ќе се направи зависи од државите-членки поединечно, кои одлучуваат секоја за себе.
- Одлуката може да биде упатена до државите-членки, групи луѓе, па дури и поединци. Таа е обврзувачка во целост. Одлуките се користат, на пример, за да се донесе одлука за предложените спојувања помеѓу компаниите.
- Препораките и мислењата немаат обврзувачка сила.
Како се донесува законодавството во ЕУ?
Секој европски закон се заснова на специфичен член од соодветниот договор, кој се нарекува „правна основа“ на законодавството. Правната основа одредува која законодавна постапка мора да се примени за односниот акт . Договорот го утврдува процесот на одлучување, вклучувајќи предлози на Комисијата, последователни читања од Советот и Парламентот, и мислењата на советодавните тела. Исто така, се утврдува кога се бара едногласност а кога е доволно квалификуваното мнозинство за Советот да донесе закон.
Најголем дел од законодавството на ЕУ е донесено со обична (вообичаена) законодавна постапка. Во оваа постапка, Парламентот и Советот ја делат законодавната моќ. Постапката започнува со Комисијата. Кога размислува да започне предлог за акција, Комисијата честопати повикува на ставови на темата од владите, деловните асоцијации и бизниси, граѓанските организации и поединците. Собраните мислења се однесуваат на предлог на Комисијата што се презентира пред Советот и Парламентот. Предлогот може да биде даден на покана на Советот, Европскиот совет, Парламентот или европски граѓани, или може да е направен по сопствена иницијатива на Комисијата.
Советот и Парламентот читаат и разговараат за предлогот. Доколку не се постигне договор на второ читање, предлогот се става пред комитет за помирување кој опфаќа еднаков број претставници на Советот и Парламентот. Претставници на Комисијата, исто така, присуствуваат на состаноците на Комитетот и придонесуваат во дискусиите. Штом комитетот постигне договор, договорениот текст се испраќа до Собранието и Советот за трето читање, за конечно да се донесе како закон. Во повеќето случаи, Собранието гласа за предлози со просто мнозинство, а Советот со квалификувано мнозинство гласови, при што најмалку половина од вкупниот број на држави-членки на ЕУ, што претставуваат околу две третини од населението, мора да гласаат за. Во некои случаи, потребно е едногласно гласање во Советот.
Специјални постапки
Специјални законодавни процедури се достапни во зависност од предметот на предлогот. Во постапката за консултации, Советот е должен да го консултира Собранието за предлог на Комисијата, но не се бара да го прифати советот на Собранието. Оваа постапка се применува само во неколку области, како што се исклучоци од внатрешниот пазар и законот за конкуренција. Во постапката на согласност, Собранието може да прифати или одбие предлог, но не може да предложи амандмани. Оваа постапка може да се користи кога предлогот се однесува на одобрување на меѓународен договор за кој се преговара. Покрај тоа, постојат ограничени случаи кога Советот и Комисијата, или само Комисијата, можат да донесат законодавство.
Кој се консултира, кој може да приговори?
Покрај „институционалниот триаголник“ Комисија – Совет – Парламент, има голем број советодавни тела кои мора да бидат консултирани кога предложената легислатива ја вклучува нивната област на интерес. Дури и ако не се прифатат нивните совети, ваквиот сеопшта анализа на законодавството на ЕУ придонесува за поголем демократски надзор и контрола. Овие тела се:
- Европски Економски и Социјален Комитет, кој е претставен од групи на граѓанско општество како што се работодавачи, синдикати и групи од социјален интерес;
- Комитет на регионите, кој гарантира дека ќе се слушне гласот на локалната и регионалната власт.
Покрај тоа, други институции и тела може да бидат консултирани кога предлогот спаѓа во нивната област на интерес или експертиза. На пример, Европската централна банка очекува да биде консултирана за предлози во врска со економски или финансиски прашања.
Национален надзор
Националните парламенти добиваат нацрт законодавни акти истовремено со Европскиот Парламент и Советот. Тие можат да дадат свое мислење за да се осигурат дека одлуките се донесуваат на најсоодветно ниво. ЕУ акциите подлежат на принципот на супсидијарност – што значи дека, освен во областите каде има ексклузивни овластувања, Унијата дејствува само онаму каде дејството ќе биде поефективно на ниво на ЕУ отколку на национално ниво. Затоа, националните парламенти ја следат правилната примена на овој принцип во донесувањето одлуки на ЕУ.
Учество на граѓаните
Преку иницијатива на европски граѓани (Европска граѓанска иницијатива), 1 милион граѓани на ЕУ, од најмалку една четвртина од државите-членки на ЕУ можат да ја поканат Комисијата да донесе законодавен предлог за одредено прашање. Комисијата внимателно ќе ги испита сите иницијативи што спаѓаат во рамките на овие овластувања и кои се поддржани од 1 милион граѓани. Во Собранието се прави сослушување (јавна расправа) на иницијативите. Ваквите иницијативи може да влијаат врз работата на институциите на ЕУ, како и на јавната дебата.
Кои одлуки се донесуваат
Договорите ги наведуваат полињата во кои ЕУ може да донесе одлуки. Во некои области, ЕУ има ексклузивна надлежност, што значи дека одлуките се носат на ниво на ЕУ на состаноците на државите-членки во Советот и Европскиот парламент. Овие полиња опфаќаат царина, трговија, правила за конкуренција, монетарна политика за еврозоната и зачувување на рибниот фонд. Во другите области на политиката, надлежностите за донесување одлуки се делат меѓу Унијата и државите-членки. Ова значи дека доколку законодавството се донесе на ниво на ЕУ, тогаш овие закони се надредени над националните. Меѓутоа, ако не се донесе законодавство на ниво на ЕУ, тогаш поединечните држави-членки можат да донесат законодавство на национално ниво. Заедничката надлежност се применува во многу полиња, како што е внатрешниот пазар, земјоделството, животната средина, заштитата на потрошувачите и транспортот. Во сите други полиња, одлуките остануваат на државите- членки. Така, ако областа за политики не е наведена во договор, Комисијата не може да предложи закон во таа област. Сепак, во некои области, како што е вселенскиот сектор, образованието, културата и туризмот, Унијата може да ги поддржи напорите на државите-членки. И во други, како што е помошта во странство и научното истражување, ЕУ може да спроведе паралелни активности, како што се програмите за хуманитарна помош.
Економска координација
Сите држави-членки на ЕУ се дел од Економско- монетарната унија (ЕМУ), што значи дека тие го координираат нивното креирање економско политики и ги третираат економските одлуки како прашање од заеднички интерес. Во рамките на ЕМУ, ниту една институција не е одговорна за целокупната економска политика. Овие одговорности се поделени помеѓу државите-членки и институциите на ЕУ. Со монетарната политика – која се занимава со стабилноста на цените и каматните стапки – се управува независно од Европската централна банка (ЕЦБ) во еврозоната, т.е. во оние држави-членки кои го користат еврото како своја валута. Со придружување на Литванија во јануари 2015 година, во еврозоната учествуваат 19 земји.
Фискалната политика
Што се однесува на одлуките за оданочување, трошење и позајмување – тие се одговорност на владите на 27те држави-членки. Такви се и политиките за трудот и благосостојбата. Сепак, бидејќи фискалните одлуки донесени од една држава-членка на еврозоната може да имаат влијание врз целата еврозоната, овие одлуки мора да бидат во согласност со правилата утврдени на ниво на ЕУ. Затоа, координацијата на стабилни јавни финансии и структурните политики е неопходна за ЕМУ да функционира ефикасно и да обезбеди стабилност и раст. Особено економската криза што започна во 2008 година ја потенцираше потребата за зајакнување на економското управување во ЕУ и во еврозоната, меѓу другото преку поблиска координација, мониторинг и надзор на политиките. Советот ги следи јавните финансии и економските политики на државите-членки и може да дава препораки до одделни држави-членки на ЕУ, врз основа на предлози од Комисијата. Може да препорача мерки за прилагодување и да ги санкционира државите од еврозоната што немаат преземаат корективни мерки за намалување на прекумерниот дефицит и нивото на долг. Управувањето со еврозоната и главните реформи во економската политика се дискутираат и на Евро-самитите, каде што се среќаваат шефовите на држави или влади на членките на еврозоната.
ЕУ и надворешните односи
Односите со држави надвор од ЕУ се под одговорност на Високиот претставник на Унијата за надворешни работи и безбедносна политика, кој е назначен од Европскиот совет, но исто така го зазема и заменикот на потпретседател на Европската комисија. На ниво на шефови на држави или влади, Унијата ја претставува Претседателот на Европскиот совет. Европската служба за надворешна акција (ЕЕАС) служи како министерство за надворешни работи и дипломатска служба за Унијата под надлежност на високиот претставник. Тој е составен од стручен персонал од Советот, државите-членки и Европската комисија.
Советот развива и донесува одлуки од областа на надворешната и безбедносната политика на ЕУ врз основа на упатствата утврдени од Европскиот совет. Комисијата, од друга страна, е одговорна за трговија и финансирање за држави што не се членки на ЕУ, како хуманитарна или развојна помош. Комисијата исто така ја претставува Унијата во сите области на надлежност на ЕУ надвор од надворешната и безбедносната политика.